Bài viết này sẽ hé lộ ững dụng đầu tiên của Real-time PCR tại Việt Nam, đó là sử dụng trong chẩn đoán bệnh ở người.

Đây có thể được xem là thế mạnh hàng đầu của việc ứng dụng Real-time PCR tại Việt Nam trong vòng gần 20 năm trở lại đây. Từ đầu những năm 2000, một số nhóm nghiên cứu thuộc trường Đại học Khoa học Tự nhiên TP.HCM và Đại học Y Dược TP.HCM đã tập trung nghiên cứu và cho ra đời những bộ hóa chất (kit) sử dụng kỹ thuật PCR và Real-time PCR để phát hiện và định lượng tác nhân gây một số bệnh nhiễm phổ biến trên người như viêm gan siêu vi B, viêm gan siêu vi C, lao, ung thư cổ tử cung, sốt xuất huyết Dengue, ung thư dạ dày do Helicobacter pylori, v.v… Gọi là kit vì tất cả các hóa chất cần thiết cho phản ứng Real-time PCR như enzyme, buffer, mồi, mẫu dò, v.v… đều đã được nhà sản xuất pha chế sẵn vào trong các ống chứa phản ứng be bé (ống 0.2ml). Người làm xét nghiệm chỉ việc ly trích DNA, RNA từ bệnh phẩm, cho vào trong các ống phản ứng này, đặt vào trong máy và bấm vài ba cái nút là xong! Nguyên lý ứng dụng Real-time PCR vào các kit này là sử dụng các mồi (primer) và mẫu dò TaqMan (TaqMan probe) để nhân bản và phát hiện đồng thời trình tự mục tiêu đặc hiệu cho tác nhân gây bệnh. Ví dụ, muốn phát hiện HBV người ta có thể dùng một vùng nhỏ trên gen S của HBV làm trình tự mục tiêu. Còn nếu muốn phát hiện HCV thì người ta lại dùng vùng không mã hóa 5’ (5’-UTR). Tại sao? Vì đây là những vùng gen bảo tồn trong tất cả các chủng (strains) hoặc kiểu gen (genotypes) khác nhau của HBV và HCV. Khi cho mồi và mẫu dò bám vào vùng gen này, chúng ta có nhiều khả năng phát hiện tất cả các loại HBV hay HCV trên cõi đời này, không sợ bỏ sót bất kỳ “em” nào. Nhờ đó, độ nhạy của phản ứng sẽ được đảm bảo.

Quy trình phát hiện virus Zika bằng  Real-time PCR. (Nguồn: Internet)

Theo dòng chảy phát triển của nền y tế nước nhà và yêu cầu thực tế của xã hội, một số sản phẩm ứng dụng Real-time PCR mới tiếp tục được phát triển và thương mại hóa. Đơn cử ở đây là các bộ kit xác định kiểu gen (genotyping kit) của vi-rút viêm gan C (HCV) và xác định các đột biến kháng thuốc lamivudine và adenovir ở vi-rút viêm gan B (HBV). Cả hai bộ kit này đều giúp các bác sĩ xác định được phác đồ điều trị phù hợp nhất cho bệnh nhân nhiễm viêm gan C và viêm gan B mạn tính. Ngoài ra, các bạn còn có thể bắt gặp những sản phẩm ứng dụng Real-time PCR khác như kit định kiểu gen HPV trong ung thư cổ tử cung hay kit phát hiện đột biến kháng thuốc ở vi khuẩn Lao hoặc vi khuẩn H. pylori nữa. Về nguyên tắc, các phản ứng Real-time PCR loại này sẽ sử dụng những mồi hoặc mẫu dò đặc hiệu cho từng đột biến hoặc kiểu gen muốn phát hiện. Nếu sử dụng các chất phát huỳnh quang gắn DNA như SYBR Green thì mỗi phản ứng chỉ dành riêng cho một đột biến, tức là singleplex. Nếu sử dụng mẫu dò TaqMan đánh dấu màu huỳnh quang khác nhau, chúng ta có thể phát hiện lên đến 4-5 đột biến trong cùng 1 phản ứng, sẽ tiết kiệm hóa chất và thời gian ghê lắm.

Trong khoảng 10 năm trở lại đây, người Việt bắt đầu mở rộng ứng dụng Real-time PCR sang những bệnh không truyền nhiễm, phổ biến nhất là các loại ung thư. Bạn có thể nghe về việc sử dụng Real-time PCR để phát hiện các đột biến ở thụ thể EGFR, giúp bác sĩ xác định loại thuốc và phác đồ điều trị phù hợp cho bệnh nhân ung thư phổi. Hoặc, bạn cũng có thể nghe về việc định lượng các thể gen dung hợp BCR-ABL bằng Real-time PCR trong theo dõi điều trị ung thư máu dòng tủy mạn tính (CML). Và gần đây nhất, các nhà khoa học Việt Nam cũng như các nhà lâm sàng và cận lâm sàng đang đổ xô tìm hiểu về các ứng dụng của miRNA (micro RNA), đặc biệt là ứng dụng chẩn đoán ung thư không xâm lấn. Và tất nhiên, Real-time PCR là một trong những công cụ phù hợp nhất để khảo sát sự biểu hiện của những miRNA tiềm năng này.

(Còn tiếp)